Maartensdijk, een regio in het oog van de (Beelden)storm?

Maartensdijk, de Beeldenstorm en Alva’s Raad van Beroerten (1566-1569)

Een regio in het oog van de (Beelden)storm?

In 2016 was het 450 jaar geleden dat de Beeldenstorm begon en in 2017 wordt overal stilgestaan bij het 500ste geboortejaar van de Reformatie. Dit momentum in de geschiedenis vormt een goede gelegenheid om stil te staan bij het jaar 1566, toen de religieuze, sociale en economische spanningen tot het kookpunt stegen. Dat is ook interessant in plaatsen waar de Beeldenstorm aan voorbij is gegaan: bijvoorbeeld zestiende-eeuws Maartensdijk en omgeving!

Een explosieve mix van religieuze, sociale en economische onrust begon te gisten gedurende de lente en zomer van 1566. Daartoe aangevuurd door hagenpredikers ging men uiteindelijk tot actie over. De Beeldenstorm greep razendsnel om zich heen en het Spaans-Habsburgse bewind in Brussel wankelde op haar grondvesten. In de kleinere plaatsen rondom Utrecht bleef het doorgaans rustig. Toch waren de roerige tijden voor de inwoners van het zestiende-eeuwse Maartensdijk niet ver weg. Zo werd er bijvoorbeeld half augustus 1566 ten noorden van de stad Utrecht een hagenpreek gehouden door de mandenmaker Jan Arentsz. De preek werd gehouden ter hoogte van de Loevenhoutsedijk, binnen een straal van ongeveer 10 kilometer van het dorp. De Utrechtse autoriteiten waren niet van zins of bij machte hier iets tegen te ondernemen. Van een schout (de kasteelheer van Kasteel de Haar) die een bezoek aan zijn moeder belangrijker vond dan het verstoren van de hagenpreek hoefde men geen doortastend optreden te verwachten.

Koning Filips II stuurde de hertog van Alva met een troepenmacht om orde op zaken te stellen. Eenmaal aangekomen in Brussel stelde Alva een speciale rechtbank samen om de beeldenstormers op te sporen en te bestraffen: de Raad van Beroerten. Duizenden personen werden voor eeuwig verbannen uit het land. Wie de pech had in de kerkers terecht te komen wachtte vaak de doodstraf. Inbeslagname van bezittingen volgde na een vonnis. Voor de lokale geschiedenis levert dit soms mooie documenten op. Veroordeelden uit Utrecht hadden bijvoorbeeld stukken land in bezit rondom de stad. Werd Alva’s harde hand ook in Maartensdijk gevoeld? Wie was de hagenprediker die op 15 augustus 1566 preekte bij de Loevenhoutsedijk en waar ging zijn verhaal over? Hoe gingen commissarissen van de Raad van Beroerten te werk en welke interessante bronnen heeft dit opgeleverd voor de lokale geschiedenis? Tijdens de lezing wordt bij deze en andere vragen uitgebreid stilgestaan.

(tekst Sander Wassink; lezing 28-11-2017 )