De extra’s uit St Maerten 65, december 2023

Bisschopswetering, ontstaansbasis van Groenekan
Tonneke Wilmink
Joodse vluchtelingen in Westbroek en Tienhoven
Karien Scholten en Evert Theunissen
De Kuyperkaartjes van Maartensdijk
Kees Floor

Bisschopswetering, ontstaansbasis van Groenekan

Bronnen (de nummers staan in superscript in de tekst van het artikel)
1.Transcriptie Onlinemuseum De Bilt; Akte: Utrechts Archief, toegang 58-2, nr. 11,
Cartularium van de St. Laurensabdij van Oostbroek, akten 1113-1513. (Zie ook Oorkonden
Sticht Utrecht, III, p. 189, nr. 1419, te raadplegen via de site van het Huygens Instituut voor
Nederlandse geschiedenis).
2. Tekening uit ’Jaarboek Oud-Utrecht 1988, blz. 18.
3. Jaarboek Oud-Utrecht 1988, blz. 13-14, Stad en veen in Utrecht, toegelicht aan de
gerechten Oostveen en Herbertskop. Johanna Maria van Winter en A.L.P. Buitelaar.
4. ‘De waterbeheersing in het Stichtse Veengebied ten oosten van de Vecht tijdens de
ontginningsperiode’. Gottschalk, M.K.E.
5. Van Oostbroek tot Westbroek, het verhaal van de zes dorpen van de Bilt, Joost van der
Spek, De Bilt, 2007.
6. Idem, Jaarboek Oud-Utrecht 1988.
7. De waterbeheersing in het Stichtse Veengebied ten oosten van de Vecht tijdens de
ontginningsperiode’. Gottschalk, M.K.E.
8. Tijdschrift ‘Tussen Rijn en Lek 1977-4 blz. 15, ‘De oude kerk te Zeist’ Klootwijk D.R.,
Stichting Bodemkwartering Wageningen, L7.
9. Onlinemuseum De Bilt. ‘Ruzie om water bijgelegd: een charter van 1466.
10. Utrechts Archief. Domkapittel (216), nr. 3755 (4 november 1466). idem, nr. 3753 (1440);
idem, nr. 3754. Onlinemuseum, De Bilt, tekst Anne Doedens.
11. Een duiker is een ondergrondse verbinding tussen twee stukken water. Zie ook foto van der
Neut, juli 1987.
12.Uitsnede uit de ‘Nieuwe kaart van den Lande van Utrecht, Bernard de Roij, Amsterdam 1696; ‘De Bilt in kaart gebracht. S. Hagers 2012.
13. Archief Laurensklooster  Oostbroek, 85.
14. Archief Oudmunster toegang 223, nr. 1085.
15. Grote Historische Atlas van Utrecht, nr. 446.
16. Idem nr. 446
17.Archief toegang 216 (Domkapittel), inv. nr.2282, folio 91 verso.
18. Zie website https://www.utrechtaltijd.nl/verhalen/contouren-van-een-scheepswerf-in-oud-maarsseveen/
19. Hoebink, W.J., St. Maerten1990, 11.
20. Ansichtkaarten: Groenekan, Hollandsche Rading, Maartensdijk en Westbroek ‘in oude
prentbiefkaarten, Rienk Miedema 2008.

Naar boven

Joodse vluchtelingen in Westbroek en Tienhoven

Op de website www.struikelstenendebilt.nl kunt u bij de zes adressen waar struikelstenen liggen de levensverhalen van de slachtoffers lezen

Andere huisnummers

De namen van Joodse vluchtelingen met hun adressen in 1942 staan op twee lijsten, een van de gemeente Westbroek en een van de gemeente Achttienhoven. Het was nogal een puzzel om die adressen te herleiden naar de nu bestaande adressen omdat intussen zowel de straatnaam als de nummering is veranderd. In het gemeentearchief was daar wel wat over te vinden maar de hulp van Frits van ’t Veld en Theo Schouten was daarbij onmisbaar. Hoe zit het precies?
Zowel in Westbroek als in Achttienhoven bestond een Kerkdijk met ieder een eigen nummering. In Achttienhoven was deze nummering zoals nu te doen gebruikelijk, met oneven nummers aan de ene kant en even nummers aan de andere kant. In Westbroek begon de nummering aan de noordzijde, liep door tot aan de Nedereindse Vaartdijk en liep dan door aan de zuidzijde, terug naar het dorp. Bij de gemeentegrens met Achttienhoven, voor de bocht net voorbij de Burgemeester Huydecoperweg en de brug eindigde de nummering met nummer 140. Nadat in 1954 Westbroek en Achttienhoven zijn samengevoegd bij Maartensdijk, is in 1964 is besloten dat de Kerkdijk in Westbroek voortaan begint bij de T splitsing met de Burgemeester Huydecoperweg en dat de Kerkdijk in Achttienhoven een andere naam krijgt: Dr Welfferweg. Ook het stukje Kerkdijk Westbroek tussen de oude gemeentegrens en de T splitsing heet voortaan Dr Welfferweg. Alle huizen aan Kerkdijk en Dr Welfferweg hebben een nieuw huisnummer gekregen.

Gebruikte bronnen
Mondelinge getuigenissen van Frits van ’t Veld, Jannie Leeflang-van der Vaart, Albert Geurtsen, Coby Liefhebber-Geurtsen, Wilhelm van Barneveld, Francien de Graaf-Wagensveld, Cees Schuurman, Theo Schouten en Sheryl Abbey-Adler
Archieven
Archief van Wout van Winssen, in bezit van Karien Scholten
Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen, Breukelen:
Archief Gemeente Westbroek; invnr 515-516 : register van ingekomen personen 1890-1957
Archief Gemeente Achttienhoven; invnr 412-414 : register ingekomen personen 1890- 1953
Het Utrechts Archief: invnr 1202.215 : opgave van de burgemeesters in de provincie van de per 1 juni 1941 in de gemeente wonende Joden
Internet
St Maerten, Tijdschrift van de historische vereniging Maartensdijk
Nr 13 (1995) pg 3 – 14, Leen de Raadt en Henk van Zijtveld: De trieste Bevrijdingsdag van Westbroek
Nr 27 (2004) pg 17-19, Koos Kolenbrander : Herinneringen aan de bezettingstijd in Westbroek (o.a. over de evacuatie in mei 1940)
nr 58 (2020) pg 53- 55, Koos Kolenbrander : Joodse vluchtelingen in Westbroek
( o.a over Max en Margot Hirsch)
De Vierklank
27 april 2022, Karien Scholten: Een brief uit Israël
En verder
www.joodsmonument.nl
www.amsterdam.nl/stadsarchief
www.arolsen-archives.org
Boeken
Barbara Beuys: Leven met de vijand, Amsterdam onder Duitse bezetting 1940 – 1945
Jac van de Kar: Joods verzet, terugblik op de periode rond de tweede wereldoorlog
Saskia Aukema: Tot de dood ons scheidt

Naar boven

De Kuyperkaartjes van Maartensdijk

Bronnen
• Kuyper, J.: Gemeente-atlas van de provincie Utrecht, Hugo Suringar, Leeuwarden 1871. Herdrukken: Europese Bibliotheek, Zaltbommel 1971 en Foresta, Groningen, 1986.
• Archief van G.T.N. Suringar en Hugo Suringar, AllardPierson, UvA.
• Keyser, M.: De laatste kleurders. Kleurinrichtingen in Nederland in de tweede helft van de 19e eeuw, Caert-Thresoor 11 (4), p81-86, 1994.

Figuren

1. Kaartje van de negentiende-eeuwse gemeente Maartensdijk door Jacob Kuyper. Datering 1866; er circuleert ook een identieke versie uit 1867. Bron: Bibliotheek Regionaal Archief Zuid-Utrecht (RAZU), Wijk bij Duurstede.
2. Advertentie uit het Utrechtsch provinciaal en stedelijk dagblad, 14 juni 1864.
3. Uitsnede uit kaart van de provincie Utrecht uit de Gemeente-atlas van Utrecht met daarop onder andere Maartensdijk, Achttienhoven, Westbroek en buurgemeenten. Datering: 1866. De gemeentegrenzen zijn aangegeven met stippellijnen. De namen van plaatsen die zijn aangeduid met open rondjes, zijn tevens gemeentenamen. De provinciegrens is slordig ingekleurd. Bron: RAZU.
4. Kuyperkaartje van de negentiende-eeuwse gemeente Achttienhoven, ongedateerd, vermoedelijk 1870. Bron: RAZU.
5. Kuyperkaartje van de negentiende-eeuwse gemeente Westbroek. Datering 1867; er circuleert ook een identieke, oorspronkelijke versie uit 1865. Collectie W. Jansen.

Portretten

1. Hugo Suringar (1834-1911), uitgever van de Gemeente-atlas van Nederland naar officieele bronnen bewerkt, in 1881. Collectie Allard Pierson/UvA.
2. Jacob Kuyper (1821-1908), auteur van de Gemeente-atlas van Nederland naar officieele bronnen bewerkt. Collectie BnF/Gallica.
    

Naar boven